BİR MÜZİK ESERİNİ NASIL EZBERLİYORUM?

Bir eseri ezberleyebilmek için öncelikle onun mantığını veya yapısını anlamak gerekmektedir. Her bir eserin kendine özel bir anlatım biçimi, üslubu vardır. Bunu kavrayabilmek için çeşitli yöntemleri kullanarak o eseri oluşturan parçaları ayırt etmek gerekiyor.

İlk iş, melodik ve armonik hattı birbirinden ayrı çözümlemek. Çünkü ifade araçları farklı. 🙂 Melodi hattında aralıklara, dizilere, temalara, motiflere, ritmik kalıplara bakılırken, armonik hatta tonun derecelerine, akorların işlevlerine ve yönelişlere bakılır. Tabii ki bu özellikler her iki partide de olabilir. Partilerin ifade şekline uygun olan özellikler aranmalıdır.

Hatların çözümlenmesinin dışında, daha büyük ölçekte yapılabilecek çözümlemeler arasında form analizi vardır. Bir edebiyat eserine benzetecek olursak bu analiz, küçükten büyüğe doğru sıralandığında, eseri cümlelerine, paragraflarına ve bölümlerine ayırmayı andırır.

Ezberleme sürecinde bakılması gereken ögeler

Armonik yapı

Eserin yazıldığı tonun dereceleri üzerine kurulan akorlar, o tonun diğer tonlarla olan ilişkisi ve modülasyon gibi yönelişler göz önünde bulundurularak bir analiz yapılabilir. Akorların altına dereceler ve akor şifreleri yazılabilir.

Motifler

Eser boyunca hâkim olan motifler bulunabilir. Böylece her gelişinde hatırlatıcı olacaktır ve göstermesi daha kolay olacaktır. Ayrıca eserin kuruluş şekli de daha iyi algılanacaktır.

Benzer yapılar

Birbirine benzeyen kısımlar ortak benzerlikleri karşılaştırılarak kategoriler altında incelenebilir. Örneğin sadece tonalite açısından değişen benzer pasajlar sırayla çalışılabilir.

Chopin

Yukarıda verdiğim örnek, Chopin’in Op. 44 polonezinden bir kesit. Bu kısmı kolayca ezberleyebilmek için örnekte görüldüğü gibi bir kalıbın notalarını bir ölçüye yazmıştım. Bu ölçülerin üstüne de kaçar kere çalınacağını çarpı işaretiyle birlikte not etmiştim. Bu şekilde akılda tutmak çok daha kolay olmuştu benim için.

Bu kısmın ilk gelişi ile ikinci gelişi arasında bir oktav fark olduğu görülmekte. Ayrıca sol elde değişen bas sesleri hatırlayabilmek adına da gerekli ölçülerin altına o notaları belirtmiştim. Bu yöntem ile birlikte bu iki pasaj karmaşık bir bölüm olmaktan çıkıp rahatça algılayabildiğim, görebildiğim ve kafamda canlandırabildiğim bir kısım haline geldi. 😊

Bütün bunlara ek olarak, eğer başka bir kağıt üzerinde çalışacaksam, yukarıda verdiğim örnekte olduğu gibi benzer kısımlar için aynı renk kağıtları tercih ediyorum. Böylece sadece çalışma yöntemini değil, rengi de ezberlemiş oluyorum. Eğer renklere karşı hissiyatınız varsa, sizde uyandırdıkları hisse göre de renkleri seçebilirsiniz. Veya biraz daha ileri gidip, renklerin insan üzerindeki etkisini göz önünde bulundurarak seçiminizi yapabilirsiniz. 🎨

Ton değişimleri

Müziğin gidişatını anlamak ezberlemede ve eserin genel hatlarını çıkarmada önemlidir. Ana tonalitede başlayan eser içinde modülasyonlar aracılığıyla ton değişimleri sağlanır. Bu değişimleri çözümlemek gerekir.

Cümleler

Eseri cümlelerine ayırmak kesinlikle anlatım araçlarını kavramada büyük önem taşır.

Hattın yönü

Çıkıcı veya inici yönde veya atlamaları olan hattın hareket yönü akılda tutulabilir.

– Bach

Diziler

Eserlerde genellikle gamların natural, armonik ve melodik hallerine ve Türk bestecilerinin eserlerinde de makamlara yer verilebiliyor. Parça içinde inici veya çıkıcı bir diziyle karşılaşıldığında bu dizinin ne olduğunu çözmek gerekiyor. Hatta üstüne not alınabilir bile. 🙂

– Beethoven

Beethoven’ın Op. 49, No. 2 piyano sonatının birinci bölümü, Sol Majör tonundadır. Eserin içinde geçen dizilere verilen örneklerden biri Re Majör inici ve çıkıcı gam iken, diğer örnekte inici Do Majör gam görülmektedir.

Bastaki hareket

Sol elde atlamalı bir yapı olduğunda, bas hattın hareketini gözetmek faydalı olacaktır. İki el birlikte çalarken

Süslemeler

Acciaccatura, mordan, appogiatura, tril vb. gibi süslemelere eserlerde sıkça karşılaşılmaktadır. Bir cümlenin başka bir kısımda gelişinde farklılık yaratmak adına besteci, süslemelerinde değişiklikler yapabiliyor. 

Farklılıklar

Benzer kısımları birbirinden ayıran özelliklerini işaretlemek önemlidir. Hangi farklılığın nerede olduğunu bilmek gerekir. Böylece hata yapma riskinin de önüne geçilmiş olur. Chopin’in eserlerinde buna özellikle dikkat edilmelidir. Bir temanın tekrar gelişinde mutlaka birkaç farklılık olmaktadır.

Aşağıda Chopin’in Op. 69 valslerinden birincisinin verildiği örnekte mavi ve yeşil ile gösterilen iki cümle birbirine çok yakındır. Aralarındaki fark turuncu ve pembe ile işaretlenmiştir.

– Chopin

Sol elin partisine bakıldığında ise bu iki cümlede aynı oldukları görülecektir. Burada dikkat edilmesi gereken şey ise tutulan notaları akora tamamlayan aralıkların ikisinin genellikle aynı olması ve sadece bazılarının değişmesidir. Bu değişmeler, hareket yönlerine veya işlevlerine bakılarak akılda tutulabilir.

Diğer benzerlerinden farklı oldukları kısımları hatırlatıcı olarak işaretleyebiliriz. Böylece birbirlerinden ayrıldıkları özellikleri akılda tutarak eserin yönelişini, akışını aklımızda tutabiliriz.

Ben bu hatırlatıcıları notaya işaretlemeyi tercih ediyorum. Bu şekilde notadan çalışırken hatırlatıcılar, görsel açıdan hafızama kazınıyor ve eserin haritasını çıkarmama yardımcı oluyor.

Cümlelerdeki farklılıkları net bir şekilde görebilmek için çalıştığım eserin ayrıca bir fotokopisini çektiriyorum; notaları cümlelerine ayırıyorum ve onları benzerliklerine ve eserdeki sıralarına göre diziyorum. Bu şekilde hangi cümleden kaç tane olduğunu, aralarındaki farklılıkların neler olduğunu rahatça görebiliyorum. Bu yöntemi Chopin’de kesinlikle uyguluyorum.

Sekvensler

Dizi, sıra, arka arkaya gelen şeyleri ifade eden sekvenslerin işaretlenmesi veya farkına varılması, ezberleme sürecinde yardımcı olacaktır. Aşağıdaki örneği birlikte inceleyelim.

– Schein

Kalıplar

Bir motifin veya ritmik yapının kalıp olarak tekrar edildiği kısımlar ezberleme aşamasında yardımcı olur.

Aşağıdaki örnekte sol elde üçlemeli bir yapı, sağ elde ise akorlar görülmektedir. Sarı renkli ölçüler hem nota hem ritim hem de parmak numaraları açısından tıpatıp aynıdır; pembe renkliler için de aynısı geçerlidir. Burada akılda tutulması gereken şey birinci ile dördüncü ölçünün aynı olduğudur. Birinci ölçü çalınırken ikinci ölçünün çiftleneceği, üçüncü ölçü çalınırken ise ilk ölçünün tekrar geleceği düşünülmelidir.

– Bertini

Kontrast hareketler 

İki partinin farklı yönlere yaptığı harekettir. Ok işaretleri çizilerek hareket yönü nota üzerinde gösterilebilir.

Paralel hareketler

İki partinin de aynı yönde yaptığı harekettir. Ok işaretleri çizilerek hareket yönü nota üzerinde gösterilebilir.

Aralıklar

Bazı atlayışlarda veya 10. maddeki farklılıklar konusunda bahsedilenlerde aralık hesabının yapılması gerekebilir. Böylece kaçlı aralıkla hareket edileceği veya atlayış yapılacağı hareketi yapmadan önce bilinecektir.

– Chopin

Simetri

İki parti arasında simetri oluşabilir. Hareket ettikleri yön farklı ama ilerledikleri aralıklar aynıdır.

Unison

İki elin partisinde de aynı melodi vardır. Bu durumda sağ ve sol el partisi arasına “unison” yazılabilir.

– Chopin

Ezbere performans için çalışma yöntemleri

Solfej (Çal+Oku)

a) Her iki partideki notaların solfeji yapılabilir. Böylece sadece melodi hattı değil, diğer parti de bilinecektir. Bu çalışma yapılırken önce tüm notalar çözülmelidir, partiye hâkim olunmalıdır. Sonrasında tek el kendi partisini çalacak, bu partinin (akorlu olması halinde) en üst notaları sesiyle okunacaktır.

⚠️ J. S. Bach’ın eserlerinde olduğu gibi polifonik bir yapı varsa her parti ayrı ayrı bu yöntemle çalışılmalı, oturtulduktan sonra bir ele hangi partiler düşüyorsa onlar birlikte çalınmalıdır. Bunun gibi çok partili durumlarda el kendi partilerini çalarken tek partinin solfeji yapılabilir. Sonrasında diğer parti okunacaktır.

Aynı şekilde akorlu bir pasajda da polifonik eserlere uygulanan yöntem kullanılabilir.

b) A maddesindeki çalışma çaldığımız partinin solfejini yaptığımız bir yöntem olduğundan dolayı ilk çalışma olarak yapılmalı ve bütün partiler için uygulanmalıdır. Bu şekilde partilere hâkimiyet artacaktır. Bütün partilere çalışıldıktan sonra da çal+oku çalışması, “bir partiyi çal diğer partiyi oku” şeklinde yapılabilir.

Düşünerek ve/veya uyararak çalma

Yazının ilk kısmında belirtilen ögeler, eseri çalarken düşünülmeli ve hatta sesli olarak söylenmelidir. Bu, sanki bir öğretmenin yönlendirmesi veya çözümlemesi gibi çalışan kişinin düşüncesini eserin yapılanış biçiminde tutmasını sağlayacaktır. Bu şekilde eserin haritası çalan kişinin zihninde iyice pekişecektir.

Stresli bir ortamda çalmak (Konser verme, video kaydı alma vb.)

Stresli bir ortamda çalmak, genel anlamda olduğu gibi ezber konusunda da eksikleri ortaya çıkarmada önemli bir eylemdir. Çalışma odasında (rahat bir ortamda) yapılmayan hatalar, konserde, sahnede veya kayıt cihazı karşısında yapılabilmektedir. Bu nedenle ezberi kontrol etmek için video kaydı alınabilir. Kamera karşısında çalmak yeterli stresi yaratabilir.

Sesli bir ortamda çalmak

İster televizyon açıkken ister kulaklıkla müzik dinleyerek* çalışılabilir. Kulaklıkla uygulanabilecek birkaç çeşit yöntem vardır: 1) Kulaklık şarkı dinlerken ezbere eseri çalmak, 2) Kulaklıkta çalan şarkıyı söylerken ezbere eseri çalmak, 3) Ezberlenen eser çalarken birkaç ölçü sonradan ezbere eseri çalmak (böylece kulaklıkta çalan ile aynı ölçüde olunmayacaktır) veya tam tersi, 4) Kendi sevdiği bir eseri kulaklıkla dinlerken ezbere eseri çalmak.

Parmak ezberi

⚠️ Bu çalışmada ince bir ayrıntı vardır. Parmak ezberi, eğer tek başına kullanılırsa, kesinlikle sağlıklı bir yöntem olmayacaktır. Çünkü sahne heyecanı içinde parmak ezberine güvenilmesi mümkün değildir. Herhangi bir duraksamada veya hatada, zihnin tamamen boşalıp olaydan kopma ihtimali vardır. Bunlar göz önüne alınarak parmak ezberine güvenilerek hareket edilmemelidir.

Olumsuzluk yaratabilecek yönünü bilerek parmak ezberinin avantajları değerlendirilebilir. En önemli özelliği, büyük kolaylık sağlamasıdır. Aklımızdan başka düşünceler geçerken bile parmaklarımız çalışmalarımız sırasında yaptığımız hareketleri ezberleyerek otomatik hale gelip kendi başlarına çalabilirler. Bundan ezbere performans sırasında faydalanılabilir.

Ellere bakarak ezber çalışmak

Bir parçaya ilk çalışmaya başladığımız andan ezberleme aşaması da dahil olmak üzere, çok uzun zaman boyunca başımız genellikle karşıya/notaya bakacak şekilde durmaktadır. Sahneye çıkıldığında veya ezbere çalışılırken ise baş aşağıya doğru, gözler elleri görecek şekilde tutulmaktadır. Burada görsel bir farklılık oluşmakta ve bu durum, şaşırmalara ve hatalara neden olabilmektedir. Bu sıkıntıyı aşmak için görsel hafızayı kullanacak şekilde çalışmalar yapılabilir.

Eser daha yeni çözülürken bile bir ölçüde iki el birleştirildiğinde notalara bakmadan, ellerin hareketleri algılanacak şekilde çalışılabilir. Bu sayede sadece nota değil, ellerin hareketleri de görsel hafızaya kazınacak ve ezber çalmada yardımcı olacaktır.

Çalışma+uyku düzenini ezber için kullanmak

Uykunun beden üzerindeki olumlu etkilerini hepimiz biliyoruz. Peki bunu bir müzik eserini ezberleme aşamasında kullanmayı hiç düşündünüz mü?

Biraz sersemleten bir çalışma yöntemi olsa da az zamanım ve önemli bir konserim varsa kesinlikle uyguluyorum bu yöntemi. 40 dakikaya 20 dakika olacak şekilde çalışma ve uyku düzenimi kuruyorum. Bu aşamada ezberlemeye çalıştığım eserden başka bir şey düşünmemeye özen gösteriyorum. 40 dakikalık piyano çalışmamda, yukarıda bahsettiğim yöntemler arasından çalıştığım bölüme uygun olanını seçiyorum ve uyguluyorum. Kırk dakikayı tamamladıktan hemen sonra, daha önceden uyumak için elverişli olacak şekilde hazırladığım ortama geçip yirmi dakika uyuyorum/dinleniyorum.

Bu döngüyü gerektiği kadar tekrarlıyorum. Arka arkaya en çok üç kere yapmanızı tavsiye ederim. İlk üç 40/20 ezber çalışmasından sonra bir saatlik bir ara, ikinci üçlüden sonra ise en az iki saat ara vermenizi öneririm. Bu yönteme ayırabileceğiniz tam bir gününüz varsa, en fazla altı döngü yapmak yeterli olacaktır diye düşünüyorum.

İkinci paragrafta bahsettiğim uyumaya elverişli ortamın nasıl olduğunu merak ettiniz mi? 😎 Karanlık, sessiz, olabildiğince elektronik aletlerden arındırılmış veya cihazların kapalı olduğu, telefonunuzun alarmını kullanacaksanız da telefonun “rahatsız etme” modunda olduğu bir ortam oluşturulabilirsiniz. 🙃


* Çok yorucu ve kafa karıştırıcı bir çalışmadır. ⚠️ Uzun süreli yapılmamasını öneriyorum.

Bu yazı ne kadar faydalı oldu?

Puanlamak için bir yıldıza tıklayın!

Ortalama puan 5 / 5. Oy sayısı: 9

Henüz oy yok! Bu yazıyı ilk siz değerlendirin.

2 Yorum
  1. Gizem

    Bu çok faydalı yayın için teşekkür ederiz sayın meslektaşım. Devamını bekliyoruz…👏🏼👏🏼🤍

    1. Bilge Su Karaca

      Sevgili Gizem Öğretmenim, güzel yorumunuz için teşekkür ederim… 🙂

Cevap Gönder

E-posta adresiniz yorumunuzda yayınlanmayacaktır.

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.