Piyanoda pedallar konusu her zaman için ilgi çekici olmuştur. Günümüz piyanolarında üç pedal yer almaktadır. Kuyruklu piyanoda uzatma pedalı (damper veya sustain pedal), orta pedal (sostenuto veya middle pedal) ve sol pedal (una corda, left veya soft pedal) varken, duvar piyanosunda orta pedal yerine gece pedalı (mute rail veya practice pedal) bulunur. Bu pedalların her birinin ayrı bir işlevi vardır.
Bu yazımda yukarıda bahsettiğim piyano pedallarının nasıl çalıştığını, neleri değiştirdiğini ve kullanılırken nelere dikkat edilmesi gerektiği hakkında detaylı bilgiler vereceğim. Sonuç kısmında birbirleriyle karşılaştırma ve birlikte kullanımları üzerine bir değerlendirme yapacağım. Bu yazıdaki amacım piyanoda pedallar ile ilgili tüm incelikleri sunabilmek. Detaylandırarak oluşturduğum bu yazıyı okuduktan sonra, siz de piyanoda pedallar ile çalarken mekanizmanın işleyişini bilerek daha doğru ve bilinçli bir pedal kullanımı için hazır olacaksınız.
Haydi! Başlayalım. 🙂
Piyanoda Sağ Pedal
Piyanoda sağ pedal, Türkçede “uzatma pedalı”, İngilizcede ise “sustain pedal” veya “damper pedal” olarak adlandırılır. Sesin uzamaması için, tuş kaldırıldıktan sonra teller üzerine temas ederek titreşimi engelleyen keçe susturucuların tamamı, sağ pedala basıldığında tellerden uzaklaşır. Teller ile susturucular arasında oluşan bu mesafe, tuşa basıldığında telin titreşim ömrü boyunca sesin uzamasını sağlar. Tuş kaldırılsa bile, sağ pedal basılı olduğu sürece ses uzamaya devam eder.
Teller serbest kaldığında sadece basılan tuşun telleri değil, o sesin doğuşkanlarına sahip olan diğer seslerin telleri de hafifçe tınlamaktadır. Sağ pedalın o iç içe geçmiş gizemli büyüsünü veren de tam olarak budur. 🙂
Kuyruklu piyanoda sağ pedal
Kuyruklu piyanoda teller yatay olarak yerleştirildiğinden, susturucular da yatay şekilde tellerin üzerine gelmektedir. Uzatma pedalına basıldığında tüm susturucular şerit halinde yukarıya kalkar ve telleri serbest bırakır. Böylece hangi tuşa basılırsa basılsın ses, telin titreşimi kendiliğinden durana kadar devam eder. Pedal bıraktığınızda susturucular eski yerine geri döner ve ses kesilir.
Duvar piyanosunda sağ pedal
Duvar piyanosunun kasası dikeydir, dolayısıyla telleri de dikey yerleştirilmiştir. Sağ pedal aktive olduğunda susturucular geriye doğru hareket ederek tellerle olan temaslarını keser ve aralarında mesafe oluşur. Aralarındaki bu mesafe sayesinde teller titreşimlerini sürdürürler. Bu da sesin uzamasını sağlar.
Piyanoda sağ pedal kullanımında dikkat edilmesi gerekenler
Kuyruklu piyanoda sağ pedala ani basıldığında veya pedal değişimi hızlı ve sert yapıldığında susturucu mekanizması tellere vurabilmekte veya yukarıya kalkıp ses çıkarabilmektedir. Sağ pedallı çalınması gereken pasajda pedal bırakılması gerekiyorsa kontrollü bir şekilde bırakılmalı; tamamen bırakılmadan içte değiştirilmesi gerekiyorsa da bu hareketin olabildiğince pedalın alt ve üst basma sınırlarına vurmadan bu iki seviye içinde değiştirilmelidir. Bu sorunla kendi çeşitli piyanolarda çalma deneyimlerim içinde hiç bir duvar piyanosunda karşılaşmadım.
Tuşlarda olduğu gibi, arabadaki debriyaj pedalına benzer şekilde sağ pedalın bir kavrama noktası vardır. Bu özellik, her piyanoda farklıdır. Pedalın basılma derecelerinin tını üzerindeki farkı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle performansınızı gerçekleştirmeden önce o piyanoyu tanımak çok önemlidir.
Sağ pedal tüm telleri serbest bırakarak sesin gürlük genişliği artırır. Pedalın tamamen basılıp kaldırılmaması piyanonun sesini yükseltecektir. Sesin daha kontrollü bir şekilde yankılanmasını sağlamak için pedalın sıfırlanmadan içinde değiştirilerek kullanılması gerekir. Bu tekniğe “yarım pedal” adı verilir. Pedal tamamen kaldırılmadığı için önceden gelen sesler kesilmez ama eklenen seslerle birlikte ses karmaşası da oluşmadığından dolayı güzel ve temiz bir tını elde edilmiş olur.
Piyanoda sağ pedalı kullanırken dikkat edilmesi gereken konulardan bir diğeri de, pedalın doğru zamanda basılması veya değiştirilmesidir. Armonik açıdan birbirine aykırı olan akorların geldiği bir pasajda her bir akordan sonra pedal değiştirilmelidir. Pedal akordan hemen sonra basılmalıdır. Böylece ses temiz olacaktır. Geçişin legato olabilmesi için ise parmak legatosu uygulanmalıdır.
Piyano için yazılmış eserlerde sağ pedal gösterimi
Bazı eserlerde izracının pedala tam olarak ne zaman basacağı ve hatta kaldıracağı belirtilir. Piyanoda sağ pedal kullanımı, portenin altına yazılan “Ped.” kısaltması ve “∗” simgesiyle belirlenir. “Ped.” kısaltması, sağ pedalın basılacağı anı, “∗” simgesi ise kaldırılacağı yeri gösterir. Eserin icrasında bu pedal yönlendirmelerine dikkat etmek önemlidir.
Bir diğer pedal belirteci ise aşağıda gösterilen şekildedir. Bu yöntemde pedal tamamen kaldırılmaz, içte değiştirilir. “^” şeklinde işaretlenen yerler, pedalın değiştirileceği yerleri gösterir.
Bir çok eserde ise sağ pedal belirtilmemektedir. Bestecinin üslubunu, dönemin ve eserin karakterini yansıtacak şekilde icracı pedallara karar vermelidir.
Piyanoda Orta Pedal
Orta pedalın görevi, hangi çeşit piyanoda olduğuna göre değişmektedir. Kuyruklu piyanoda pedal ile birlikte basılan notaları uzatırken, duvar piyanosunda ise keçe bir perde yardımıyla tokmakların vuruş etkisi azaltılarak çıkan sesin gürlüğünü (volümü) hafifletir. Duvar piyanosundaki orta pedal için ters L şeklinde bir girinti vardır ve çalışma boyunca pedal bu girintide kalır. Orta pedallarla ilgili daha ayrıntılı bilgileri şimdi sizlere alt başlıklar halinde aktaracağım. 🙂
Kuyruklu piyanoda orta pedal
Piyano çalımında en az kullanılan pedaldır. İngilizcede sostenuto veya middle pedal olarak adlandırılan bu pedal, kuyruklu piyanodaki orta pedala denk gelmektedir. Bir veya birden fazla tuşa bastıktan sonra pedala basmalısınız. Bu pedal, basılan tuşların susturucularını yukarıda tutar. Böylece o sesler uzamaya devam eder. Uzayan seslerin dışındaki diğer sesler pedalla birlikte seslendirilmediklerinden dolayı uzamayacaklardır.
Duvar piyanosunda orta pedal
“Gece pedalı” olarak da adlandırılan sürdin pedalı, İngilizcede “mute rail” veya “practice pedal” olarak geçmektedir. Bu pedal, sadece duvar piyanolarında bulunmaktadır. Pedala basıldığında teller ile tokmaklar arasına keçe bir perde iner ve sesin kısık çıkmasını sağlar. Pedal çalışma sırasında uzun süreli ve diğer pedallarla birlikte de kullanılacağından,
Piyanoda Sol Pedal
Türkçede “una corda” veya “sol” pedal olarak, İngilizcede ise “una corda”, “left” veya “soft” pedal olarak geçmektedir. Una corda, İtalyancada tek tel anlamına gelmektedir. Bu pedalın görevi, bir eseri seslendirilmesi sırasında gürlüğü azaltmaktır. Bunun yanı sıra sol pedal piyanodan çıkan seslere ayrı bir tını, puslu ve mistik bir hava katar. İki piyano çeşidinde una corda pedalın görevi aynı olsa da işleyişi farklıdır.
Kuyruklu piyanoda sol pedal
Sol pedala basıldığında klavye sağa doğru hareket eder. Böylece tokmaklar, kalın tellerin sadece bir kısmına, ince tellerin ise sadece birine vurur. Bu da sesin daha az çıkmasını sağlar. Una corda pedalın adı buradan gelmektedir. Yukarıda verdiğim örnekte görüldüğü gibi una corda pedalın devre dışı bırakılması istendiğinde ise “tre corde” terimi yazılır. Bunun anlamı “üç tel”dir. Yani pedal bırakılacak ve tokmaklar yine ince tellerin üçüne birden vuracaktır. 🙂
Kuyruklu piyanoda sol pedal kullanılırken dikkat edilmesi gereken şey, pedala aniden basılıp bırakılmamasıdır. Pedala aniden basıldığında tüm tokmak mekanizması birden kalktığı için keçeler tellerden ayrılırken ses çıkabilmektedir. Eğer sağ pedal da aynı zamanda kullanılıyorsa bu ses daha fazla çıkmaktadır. Bu konuya dikkat etmek ve pedalı bilinçli bir şekilde kullanmak gerekmektedir.
Duvar piyanosunda sol pedal
Duvar piyanosunda sol pedala basıldığında ise tokmaklar dikey duran tellere yaklaşır. Bu da teller ile tokmaklar arasındaki mesafeyi azaltır. Dolayısıyla tellere uygulanan kuvvet azalır ve sesler daha hafif çıkar.